بيماري سل يكي از 10 علت مرگ و مير در جهان مي باشد، طبق گزارش سازمان جهاني بهداشت، حدود يك چهارم مردم جهان مبتلا به سل غير فعال مي باشند. در سال 2017 حدود 10 ميليون نفر مبتلا به سل شده اند كه 1600000 نفر بدليل اين بيماري جان خود را از دست دادند. تخمين زده شده است كه بين سالهاي 2000 تا 2017، جان 54 ميليون نفر با تشخيص و درمان به موقع بيماري نجات يافته است. در سال ۲۰۱۷ اولین کنفرانس اداری سازمان جهانی بهداشت در مورد سل برگزار شد که در آن بیش از ۱۲۰ هیات ملی، بیانیه مسکو برای پایان دادن به سل را تصویب کردند. به دنبال این تعهد در سال ۲۰۱۸، اولین نشست سطح بالای مجمع عمومی سازمان ملل متحد در زمینه سل برگزار خواهد شد. تعهدات سیاسی در مورد مبارزه با سل در روز جهانی سل در سال ۲۰۱۸ بسیار بالا بوده و بسیاری از کشورها خواستار رهبری قوی‌تر برای پایان دادن به سل هستند. غفلت از این بیماری می‌تواند به دلیل مقاومت سل نسبت به درمان دارویی و افزایش پویایی جمعیت، حتی در شرایط شیوع کم آن، خطرناک باشد.
بر اساس گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی سازمان جهانی بهداشت، موضوع امسال روز جهانی سل، «خواستار: رهبرانی برای جهان عاری از سل»، بر ایجاد تعهدی برای پایان دادن به سل تمرکز دارد که نه تنها در سطح سیاسی با سران دولت و وزیران بهداشت بلکه باید در همه سطوح از جمله شهرداران، فرمانداران، نمایندگان مجلس، رهبران جامعه، افراد مبتلا به سل، فعالان مدنی جامعه، کارکنان بهداشت، پزشکان، پرستاران، سازمان‌های غیرانتفاعی و سایر مشارکت‌کنندگان گسترش یابد و همه این افراد بتوانند رهبرانی برای پایان دادن به سل باشند
بیماری توبركولوزيس يا سل یكی از مهمترین بیماریهای عفونی قرن حاضر می باشد این بیماری قادر است تمام اعضای بدن را مبتلا كند سل ریوی شایعترین نوع سل است. در صورتی كه سل اعضای دیگر بدن را به جز ریه ها درگیر كند به آن سل خارج ریوی گفته شده كه تحت نام همان عضو درگیر نامیده می شود. نظیر سل غدد لنفاوی یا سل استخوان یا سل ادراری یا سل مغز (مننژیت سلی) و غیره.
آیا تمام افرادی که با میکروب سل آلوده شده اند به این بیماری مبتلا می شوند ؟
عامل بیماری میكروب میله ای شكل يا «باسیل سل» مي باشد كه به صورت ذرات ریز وارد هوا مي شود. این ذرات در صورتی كه فرد مبتلا به سل ریوی باشد توسط سرفه ،عطسه ، صحبت در هوا پخش می شوند . یك سرفه می تواند 3000 ذره میكروبی وارد هوا نماید و 5 دقیقه صحبت كردن نیز همین تعداد ذره تولید می كند و عطسه نیز تعداد بیشتر ایجاد می نماید. زمانی كه فرد سالم در هوای آلوده به این ذرات میكروبی را تنفس كند، میكروب سل را وارد ریه خود كرده و این میكروب خود را در عرض 48 ساعت به نقاط مختلف بدن می رساند. ولی بعد از آن سيستم ايمني بدن واكنش نشان داده و اجازه گسترش و فعالیت را به میكروب سل نمی دهد. جهت انتقال بیماری سل ، تماس های طولانی و ورود تعداد زیاد میكروب سل نیاز است. بنابراين فرد آلوده شده به میکروب سل (عفونت یافته) بیمار نبوده و کاملاً سالم می باشد، این فرد حتی میکرووب سل به دیگران منتقل نمی کند و احساس ناخوشی نیز نمی کند. تنها در 10% موارد این دیواره دفاعی به دلائل مختلف تخریب شده و میكروب های خفته و غیرفعال سل بیدار شده و شروع به تكثیر می كنند . در این زمان به دلیل فعالیت شدید میكروب سل بیمار دچار علائم بیماری سل می شود.
چه افرادی بیشتر ممکن است مبتلا به سل شوند؟
- فرد در تماس نزدیک و مستمر با بیمار مبتلا به سل ریوی واگیر
- جوامع کم درآمد با خدمات بهداشتی ضعیف
- اشخاص متولد شده در مناطقی از جهان که بیماری سل شایع می باشد.
- افرادی که به مدت طولانی در مراکز خاص نگهداری می شوند (نظیرزندان ها و آسایشگاه های سالمندان ، پناهگاهها و …)
- افراد معتاد به مواد مخدر تزریقی
- افراد مبتلا به عفونت HIV (ایدز).
- افراد با نقص سيستم ايمني(به علت ابتلا به سرطان، شيمي درماني و...) يا مبتلا به بيماريهاي زمينه اي مانند ديابت يا بيماريهاي مزمن كليوي
آیا تمام انواع سل مسری بوده و به اطرافیان منتقل می شود؟
تنها بیمار مبتلا به سل ریوی خلط مثبت می تواند میکروب را در هوا پخش کرده و بیماری را به اطرافیان منتقل نماید. لذا در اکثر موارد سل ریوی خلط منفی و انواع سل خارج ریوی مسری نبوده و به دیگران منتقل نمی شوند.
بیماری افراد مبتلا به سل ریوی خلط مثبت تا چه زمانی به اطرافیان سرایت می کند؟
بیماری این افراد از زمانی که دچار سرفه و خلط شده اند تا 2 هفته از شروع درمان دارویی ضد سل برای اطرافیان خطر سرایت دارد. بعد از آن این افراد هیچگونه خطری برای اطرافیان ندارند.
علائم بيماري چيست؟
- سرفه بيش از 2 هفته كه معمولا با خلط و گاه با خلط خوني همراه است.
- خستگي زودرس و ضعف بدن
- كاهش وزن و بي اشتهايي
- تب، تعريق شبانه
- تنگي نفس و دردقفسه سينه
بيماري سل چگونه تشخيص داده مي شود؟
فردي كه به مدت بيش از 2 هفته سرفه داشته باشد، مشكوك به سل مي باشد و بايد دو نمونه خلط وي تحت آزمايش قرار بگيرد. تشخيص و درمان بيماري سل در تمامي مراكز بهداشت رايگان مي باشد. ساير روشهاي تشخيصي شامل تست پوستي سل(PPD) و راديوگرافي قفسه سينه مي باشد.
آيا بيماري درمان دارد؟
خوشبختانه بيماري سل قابل درمان است. بيماري با مصرف 4 داروي خوراكي(ايزونيازيد، ريفامپين، اتامبوتول و پيرازيناميد يا داروهاي 4 تركيبي) به مدت زمان حداقل 6 ماه درمان مي شود. چنانچه داروهاي سل نامنظم، نادرست يا ناكافي مصرف شود يا اينكه خودسرانه قطع شود، ميكروب ها به دارو مقاوم شده و سل مقاوم به درمان ايجاد خواهد شد.
چگونه مي توان از ابتلا به سل پيشگيري نمود؟
بهترين راه پيشگيري از ابتلا به سل، تشخيص و درمان به موقع بيماران مي باشد. بيمار بايستي دوره درمان را تكميل نمايد.
تا 15 روز پس از شروع درمان موارد زير را رعايت نماييد:
- اتاق بيمار بايستي تهويه و نور كافي داشته باشد، درب اتاق بسته نگه داشته شود و ملاقات محدود شود.
- فرد مبتلا از تماس با افراد مسن، كودكان و حضور در امكان عمومي بپرهيزد.
- مراقبين بيماران سل بايستي در تماس نزديك با بيمار از ماسك مخصوص( N95) استفاده كنند.
- فرد مبتلا هنگام سرفه يا عطسه دهان و بيني را با دستمال كاغذي بپوشاند.
- از انداختن خلط بر روي زمين بپرهيزيد. از دستمال كاغذي استفاده نماييد و بلافاصله دستمال را در ظرف زباله درب دار بيندازيد.
- بهداشت دستها را رعايت نماييد.
- درصورت نداشتن محدوديت غذايي ، رژيم غذايي پرپروتئين مانند گوشت، تخم مرغ، حبوبات، سبزيجات و ميوه ها داشته باشيد.
افراديكه با بيماران مبتلا به سل زندگي مي كنند بايد جهت بررسي به نزديكترين مركز بهداشت مراجعه نمايند.
منبع: راهنماي كشوري مبارزه با سل- وزارت بهداشت،درمان و آموز ش پزشكي- مركز مديريت بيماريهاي واگير
تهيه كننده: واحد پيشگيري و كنترل عفونت بيمارستان بهمن