28سپتامبر بعنوان روز جهانی هاری نام گذاری شده و هرساله سازمانهای ذیربط سعی درافزایش آگاهی افراد جامعه درمورد بیماری هاری دارند. درکشور ما نیز نهادهایی در رابطه با بیماری هاری مسئولیت دارند ازجمله سازمان دامپزشکی ،اداره مدیریت بیماریهای وزارت بهداشت،درمان و آموزش پزشكي که همواره در راستای مهار این بیماری در تلاش هستند. طبق آمار سالانه 56000 نفر در دنيا در اثر هاري مي ميرند. شعار سازمان جهاني بهداشت در سال 2018 "آگاهي دادن بهترين راه مقابله با هاري است"
هاري یک بیماري ویروسی سیستم اعصاب مرکزي است. این بیماري کشنده بین حیوانات(پستانداران خونگرم) و انسان مشترك بوده و اغلب بوسیله گزش حیوان آلوده مانند سگ، گربه،خفاش، موش، خفاش، راسو،گاو و... به انسان منتقل می شود. در صورت بروز علائم هاري این بیماري درمان ناپذیر بوده و سرانجام به مرگ منجر می شود، البته افرادي که توسط حیوانات اهلی و وحشی گاز گرفته می شوند اگر دراسرع وقت به مراکز پیشگیري هاري مراجعه نمایند به این بیماري مبتلا نخواهند شد.
راههاي سرایت بیماری هاری به حیوان و انسان:
- گاز گرفتن : اصلی ترین راه سرایت بیماری، گازگرفتن به وسیله حیوان هار است.
- پنجه کشیدن : پنجه آغشته به بزاق حاوی ویروس به ویژه در گربه و گربه سانان که عادت به لیس زدن پنجه های خود دارند نیز ایجاد بیماری می کند.
- پوست : از طریق پوست سالم ، سرایت پذیر نیست؛ ولی از راه کوچکترین خراش یا زخم در پوست ، این بیماری منتقل می شود.
- نسوج مخاطی: انسان و حیوان های به ظاهر سالم که در اواخر دوره نهفتگی بیماری هستند و هنوز علائم بالینی هاری در آن ها ظاهر نشده است، از طریق لیسیدن لب، چشم و بینی افراد و کودکانی که با آن ها بازی می کنند بیماری هاری را انتقال می دهند .
- دستگاه گوارش: انتقال از این راه بعید است ؛ به هر حال باید از خوردن گوشت و فرآورده های دام های مبتلا به هاری خودداری کرد.
ویروس هاری حتی از زخم های بسیار کوچک و در حد خراش هم می تواند باعث ابتلاي فرد گردد ؛ پس زخم هر چند کوچک (حتی خراش پوستی ) بایستی فوری تحت درمان پیشگیری از هاری (شستشوی زخم و واکسیناسیون) قرار گیرد.
علائم بیماري در حیوانات:
اولین علامت بیماري تغییر در رفتار و عادت هاي حیوان است ؛ به نحوي که گوشه گیر و منزوي می شود یا عصبانی و بدخو شده و به گاز گرفتن سنگ،چوب و اشیاي مختلف پرداخته و به هرکس و حیوان سر راه خود حمله می برد. همچنین به علت عدم قدرت بلع کف از دهانش سرازیرشده و صداي حیوان ناموزون می شود،حیوان به زودي در اثر فلج دستگاه تنفسی خواهد مرد.
علایم بیماري در انسان:
- خستگی،بی اشتهایی
- افسردگی
- بیقراري
- سوزش،خارش ودرد محل گزش
- تحریک پذیري وترس از فضاي باز
- ترس از نور،ترس از آب
- مرگ بیمارمعمولا بعلت فلج عضلات تنفسی رخ می دهد.
اقدامات اولیه در برخورد با حیوان گزیدگی
- خارج ساختن ویروس ازمحل زخم : شستشوي عمقی با آب وصابون حتی با استفاده از برس به مدت 10تا 15دقیقه که رعايت اين نكته مي تواند تا 50 درصد از ابتلا به بيماري پيشگيري نمايد.
- خارج كردن كف صابون از لابه لاي زخم : با استفاده از آب با فشار، کف صابونهاي باقیمانده درلابه لاي زخم کاملا شسته شود.
- نبستن محل زخم: به هيچ عنوان زخم بخيه زده نشود (مگر در مورد جراحت هاي شریانهاي خونریزي دهنده)
- مراجعه فوري به نزديك ترين مركز بهداشت به محل سكونت جهت دريافت واكسن و سرم هاري
بین گاز گرفتگی از روي لباس یا بدون لباس تفاوتی وجود ندارد و بایستی فرد حیوان گزیده تحت درمان پیشگیري قرار گیرد.
- به حیوانات وحشی نزدیک نشوید حتی اگر رام به نظر برسند.
- از سگها و گربه هاي ولگردفاصله بگیرید وسعی نکنید آنها را لمس کنید.
- حیوانات اهلی خود را واکسینه کنید از ریختن زباله ها در معابرواطراف منزل خود خودداري کنید و جهت جلوگیري ازتجمع حیوانات ولگرد زباله ها را در سطل هاي درب دار بریزید.
- اگر توسط حیوانات زخمی یاگزیده شدید به مراکز بهداشتی درمانی مراجعه نمایید.
- درصورتی که درحیوان شما علائم هاري بروز کرد سریعا به دامپزشکی و مرکز بهداشتی یاخانه بهداشت محل سکونت خود اطلاع دهید.
- اگر حیوان خانگی شما توسط حیوان دیگر گزیده شد به دامپزشکی مراجعه نمایید.
در ایران هر نوع حیوان گزیدگی باید مشکوك به هاري تلقی گردد و بایستی فورا به مراکز بهداشتی درمانی مراجعه نمود.
منبع: راهنماي كشوري مبارزه با هاري(1383)- مركز مديريت بيماريها وزارت بهداشت،درمان و آموزش پزشكي
تهيه: واحد پيشگيري و كنترل عفونت بيمارستان بهمن